Halay

“Halay” rəqs mahnıları əsasən Azərbaycanın Lən​kə​ran-Astara və Naxçıvan bölgə​lərində möv​cud​dur. Halay sözü dövrə mənasını verir. Halay gəlmək sözü isə rəqs etmək üçün iki dəstəyə bö​​lünmək deməkdir. Beləliklə, “halay” iki dəstəyə bölünərək birlik​də oxuyub, rəqs etməyə deyilir. İki dəstənin deyişərək bir-birinə üstün gəlməyə çalışması bu rəqslərin həm də xarakteri müəyyən edir. “Halay” bir janr kimi kol​lektiv ifası və sinkretikliyi ilə seçilir. Xalqın mə​dəniyyətini, həyat tərzini, əmək üsullarını əks etdirən bu nümunələrdə rəqs, söz və me​lo​diya bir-biri ilə qaynayıb-qarışmış olur.

“Halay”lar poetik məzmun və melodik cəhətdən sözlə ifa olunan yallılardan o qədər də fərqlənmir. Hər ikisi dəstə rəhbəri tərəfindən idarə olunur. Sadəcə olaraq, yallılarda bir yallıbaşı olursa, halaylarda deyişən qrupların hər birinin ayrı-ayrılıqda halaybaşçı adlanan rəhbəri olur. “Halay”ları yallılardan fərqləndirən əsas cə​​hət ondan ibarətdir ki, iki dəstəyə bölünmüş “halay” qrupları poe​​tik və melodik xüsusiyyətlərin vəhdətini öz ifalarında nümayiş et​dirərkən burdon, polifonik səsaltı faktura ele​ment​ləri meydana çı​xır.

Lad-məqam və intonasiya cəhətdən “halay”lar əsasən rast, şur və segah intonasiyalarını özündə birləşdirir. “Halay” rəqs mahnılarında şur into​na​si​ya​la​rına geniş yer verilir. Şur intonasiyalarının mülayim xarakter daşıması “Halay” mahnılarının xarakterik xüsusiyyətləri ilə də bağlıdır. “Halay” rəqs mahnıları rast və segah lad intonasiyaları üzərində qurulduqda isə mətin və qəmli xarakterlərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Eyni cə​hət​lərə Azərbaycan xalq musiqisində də rast gəlmək mümkün​dür

Azərbaycan xalq mahnıları forma və melomisra baxımın​dan quruluş prinsipini olduğu kimi saxlayır. Lakin “halay”larda melodiyanın olduğu kimi qalmasına baxmayaraq, bənd mis​raları improvizasiya nəticəsində dəyişə bilir. Lad-məqam və intonasiya xü​su​siyyətlərinin Azərbaycan musiqisinə xas olan cəhətləri “ha​lay” mahnılarında da meydana çıxır. “Halay” mahnılarının me​lo​dik ibarə və cümlələrində tetraxord, trixord, dixord səs​sı​ra​la​rı​nın ar​dı​cıl​laş​masına rast gəlmək olur. Eyni prinsip Azərbaycan xalq mah​nı​la​rı​na da xasdır. “Halay” rəqs mahnılarının əsaslandığı məqam​dan asılı olaraq variantlıq, təkrarlanma, sekvensiya kimi hallar bu mahnılarda mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Metro-ritmik cəhətdən “Halay” mahnıları ən çox 6/8 ölçüdə xa​rakterizə olunur. “Halay” rəqs mahnılarında 2/4 və 3/4 ölçülərə də rast gəlinir. Bu ölçülər daxilində müxtəlif metro-ritmik qu​ru​luş​la​rın zənginliyi və orijinallığını görə bilərik.

“Halay” rəqs mahnılarının xoreoqrafik düzümü, melodik şəklinin son dərəcə sadə ol​ma​sı​ və adicə əl çalmanın müşayiəti ilə ifa olunması onların qədimliyini sübut edir. Bildiyimiz kimi, əl çalma mu​si​qidə ən qədim müşayiət ün​sü​rü​dür. “Halay” rəqs mahnılarının zərb çalğı alətlə​rin​dən olan dəfin mü​şayiəti ilə ifa olunması son dövrlər ortaya çıxıb. “Halay” rəqs mahnılarının araş​dırıl​m​a​sı göstərir ki, “Halay” mahnıları tarixi inkişafı dövründə müxtəlif həyat hadisələrindən, tarixi proseslərdən bəhrələnərək inkişaf etmişlər. Başqa sözlə, “Halay” rəqs mah​nı​la​rı​nın məzmunu dövrü hadisələrdən asılı olaraq inkişaf etmiş, inkişaf edir və etməkdədir. Bu mahnılar həm qədim, həm də müasir dövrün toy, bayram və el şənliklərində tarixi prosesin daşıyıcısı olmuş, zaman keçdikcə dəyişmiş, yeni məz​mun kəsb etmişlər.