Qığmərə

Qığmərə oyunu, əsasən, çobanlar arasında boş vaxtlarını sə​mərəli keçirmək üçün oynanılan bir oyundur. Riyazi hesablama tələb etdiyi üçün hesablama qabiliyyəti yaxşı olan şəxsin qalib gəlmək şansı da çoxdur.

Oyun iki oyunçu arasında quru qoyun qığları ilə oynanılır. Oyunun oynanılma qaydası belədir: Oyunçular üz-üzə otu​rurlar. Hər oyunçu qarşısında yan-yana üç mətə (balaca çala) qazır. Ortada isə udulan qığları yığmaq üçün əlavə bir mətə də qazılır ki, ona “an​bar” deyilir. Hər oyunçunun 21 qığı olur və hər mətədə yeddi qığ olmaqla onlar mətələr arasında bölünür. Qığlar mətəyə cüt-cüt qoyulur. Birinci cütə mətək, ikinci cütə ətək, üçüncü cütə kötək, tək qalan qığa isə bir tək deyilir. Mətək, ətək, kötək, bir tək – bu şəkildə saya-saya qığları mətələr arasında bö​lünür.

Daha sonra oyu​na kimin başlayacağını müəyyən etmək üçün püşk atılır. A oyun​çusu xırda daşı və ya çöpü əlində gizlədir, B oyunçusu həmin əşyanı tap​ma​lıdır. Tapan tərəf oyuna birinci baş​layır. A oyunçusu ona məxsus mətələrin birindən qığları götürüb bir-bir saat əqrəbi istiqamətində mətələrə paylayır. Oyunçu mətə​dəki bütün qığları götürə bilməz, mütləq biri mətədə qalmalıdır. Mətədə qalan qığa “mətə dibi” deyi​lir. Uduşlar cüt ədədlərdir. Bi​rinci uduş ikidən başlayır, növbəti uduş dörd, altı, səkkiz və sairədir. İki​lə​məni götürməyən oyunçu dördlə​məni götürə bilməz, həmçinin dört​lə​məni götürməyən oyun​çunun altı​lamanı götürməyə ixtiyarı yoxdur.

AMEA Folklor İnstitutunun Beyləqan rayonu Eyvazallar kəndindən yazıya aldığı variantda A oyunçusu qığı paylayıb qurtar​dıq​dan sonra axı​rıncı mətədə iki​ləmə olduğu üçün həmin qığ​ları götürüb anbara qo​yur. Bu dəfə oynamaq növ​bəsi B oyunçusuna keçir. O, öz tərəfin​dəki istənilən mətədən qığları götürüb saat əqrəbi istiqamə​tin​də bir-bir mətələrə paylayır. Axırıncı mətədə cütlə​mə olsa da, qığ​ların sayı ikidən çox olduğu üçün onları götürə bil​mir. Növbəti gedişi A oyunçusu edir. Mətə​lərdən birinə çox qığ yığıldığı üçün A oyun​çusu həmin qığlara toxunmur, çünki on​ları paylayası olsa, həmin qığlar rəqib oyun​çu​ya çatacaq​dır. Ona görə də hansı mətədə az qığ varsa, hə​min mətədən gediş edir. Axı​rıncı qığı qoyduğu mətədə iki​ləmə yarandığından onu götürür, on​dan arxadakı mətədə dördləmə, o birində altılama olur, həmin qığ​ları da udur. Sonra B oyunçusu gediş edir və bir ikiləmə, bir də dördləmə udur.

Oyun mətələrdəki qığlar qurtarana qədər davam edir. Birinci mərhələdə udan olmadığı üçün oyunçular hər mətəyə yeddi qığ qoymaqla təkrar mətələri doldur​mağa başlayırlar. B oyun​çu​su​nun az qığı olduğu üçün mətələrin hamısını doldura bil​mir. Bu halda A oyunçusu hörmət əlaməti olaraq udduğu qığ​lardan rəqib oyunçuya pay verir. İkinci dəfə belə bir vəziyyət yaranarsa, güzəşt etmir və o zaman rəqib oyunçunun bir və ya iki mətəsi boş qalır. Həmin mətələr puf sayılır və yeddi qığ düzəlməyənə qədər A oyunçusu ora qığ atma​malıdır. Əgər yan​lışlıqla həmin xanaya qığ atarsa, o zaman puf sayılır, əlindəki qığ​ları da həmin mətəyə ataraq oynamaq növ​bəsini rəqibə verir. B oyunçusu isə həmin xanaya qığ ata bilər, amma mətədəki qığların sayı yeddiyə çatmayınca onun uduş et​məyə ixtiyarı yoxdur.

Oyun rəqib oyunçunun bütün qığları udu​lana qədər davam edir. Bu oyun əsasən yaylaqlarda çobanlar arasında oynanılardı. Qabaq​cadan kəsilən şərtə görə, uduzan tərəf o biri tərəfə quzu və yaxud qonaqlıq verərdi.